Şanzıman (vites kutusu) nedir?

   Şanzıman (vites kutusu), araç motorundan alınan kinetik dönme gücünü, arkadan itişli araçlarda şafta ileten araç bileşenidir. Arkadan itişli araçlar da şafta iletilen motor gücü, şafttan sonra diferansiyele, diferansiyelin ardından akslara ve akslar yardımıyla tekerlere iletilir. Önden çekişli araçlar da, motordan alınan güç şanzımana, şanzımandan sonra diferansiyel ve akslar yardımıyla tekerlere iletilir. Arkadan itişli ve önden çekişli araçlar da gücü aktarma elemanları arasında ki tek fark şafttır.

Şanzıman (vites kutusu) çalışma mantığı

   Şanzıman ile motor arasında ki tek bileşen debriyaj baskı balatasıdır. Baskı balata motordan alınan gücü şanzımana ileten ara elemandır. Motordan gelen gücün kesilmesini ve tork gücü, beygir gücünün ayarlanmasını debriyaj baskı balatası sağlar. Şanzımana gelen güç, içerisinde ki dişliler sayesinde bölünür. Motordan gelen güç şanzıman olmadan direk olarak aktarılsaydı, tüm gücü bölemeyecek olmasından mütevellit araç çok zor hızlanacak ve tek bir devir bandında gücü vermek zorunda kalacaktı. Şanzıman gücü böler ve tabiri caiz ise peyder pey iletir. Tork ve beygir gücünün ayarlanmasını sağlar. İçerisinde ki dişliler sayesinde güç içeride bölünür, kararlaştırılır ve sıradaki aktarma elemanına iletilir.

Şanzıman (vites kutusu) ne işe yarar?

• Hızın sabit olarak kalmasını sağlar.
• Tork gücünün dereceli, vites büyüklüğüne göre ayarlanmasını sağlar.
• Motordan alınan gücü sırada ki aktarma elemanına iletir.
• Araç sabit durumda iken çalışmasını vitesin boşta olması sayesinde sağlar.
• Yüksek hızlarda, süratın kararlı olmasını.
• İçindeki dişliler sayesinde gücün bölünmesini ve tabiri caizse nabza göre şerbet verilmesini sağlar.
• Geri vites dişlileri sayesinde aracın şaftının aksi yöne dönmesini ve dolayısıyla aracın geriye doğru hareket etmesini sağlar.

Şanzıman çeşitleri nelerdir? Kaç çeşit şanzıman vardır?

   Dünya üzerinde kabul görmüş olan 3 çeşit şanzıman türü vardır. Bunlardan Manuel vites seçeneğidir. İkinci seçenek, manuel vites kadar mazisi olmayan Yarı otomatik vites seçeneğidir. Yarı otomatik vites seçeneği ilk önceleri yarış sporları için kullanılmıştır. Daha sonraları standart araçlar da uygulanmaya başlanmıştır. Yarı otomatik vites seçeneği manuel vites kadar rağbet görmemiştir ve çok fazla kullanılan bir şanzıman çeşidi değildir. Otomatikleşme bakımından rağbet gören şanzıman çeşidi Otomatik vites seçeneğidir. Tüm dünya da, manuel viteslerin alternatifi olarak tüm otomobiller de kullanılır durumdadır.

Manuel vites nedir? (Manuel şanzıman)

   Manuel vites dünya üzerinde en çok kullanılan ve en yaygın şanzıman seçeneğidir. Manuel vites seçeneğinde, vites geçişlerini otomobil kullanıcısı eli ile ayarlar. R (geri) vites, 1. vites, 2.vites, 3. vites, 4. vites, 5. vites ve bazı otomobiller de 6. vites seçeneği de vardır. Eski otomobillerin bazılarında vites seçeneği dörde kadardır. Debriyaj yalnızca manuel viteslerde aktif olarak kullanılır. Otomatik seçeneklerde de debriyaj baskı balatası vardır fakat, debriyaj pedalı yoktur. Bu faktör otomatik olarak ayarlanır.

Manuel vites nasıl çalışır?

   Araç kullanıcı vites geçişlerini debriyajı kullanarak ayarlar. Debriyaja basılarak motordan gelen kinetik güç kesilir, vites değişikliği sağlanır ve debriyaj yeniden serbest bırakılarak ayarlanan vites seçeneğine göre aracın aktarma elemanlarına güç akışı sağlanır.

Yarı otomatik vites nedir? (Yarı otomatik şanzıman)

   Yarı otomatik vites seçeneği tüm dünya da ilk önceleri yarış sporları için üretilmiş ve kullanılmıştır. Daha sonraları standart, binek araçlarda alternatif olarak sunulmuştur. Manuel ve otomatik vites şanzımanlar kadar rağbet görmeyen bir şanzıman çeşididir. Bu sebebin en büyük müsebbibi yakıt tüketimi konusudur. Yarı otomatik şanzımanlar yakıt tüketimi konusunda çok kötüdür. Tüm dünyada DSG şanzıman olarak bilinir. DSG şanzımanın İngilizce açılımı “Dual Shift GearBox” Türkçe karşılığı ise çift zamanlı vites kutusudur.

Yarı otomatik vites nasıl çalışır?

   Yarı otomatik şanzımanlı araçlar iki adet krank miline (2 kam) sahiptir. Krank millerinden ilkinin görevi 1. vites, 3.vites, 5. vites geçişlerini sağlar. İkinci krank mili ise 2. vites, 4. vites, 6. vites aralıklarını ayarlar. Son teknoloji araçlar da 1. krank mili, 7. vitesi de bünyesinde barındırır. Yarı otomatik şanzımanlar yakıt tüketimi konusunda ne kadar kötü olsa da, performans konusunda aranan elaman olmuştur.

Otomatik vites nedir? (Otomatik şanzıman)

   Otomatik vites  de 1. vitesden son vitese kadar vites geçişlerini şanzıman sağlar. Spor modu veya verimlilik modu bulunan araçlarda en büyük ayrım faktörü şanzımandır. Spor modda aracın şanzımanı asileşir, vites geçişlerini yüksek devirlerde sağlar ve tork gücünü maksimum derecede iletir. Verimlilik modunda ise spor modunun tam aksine devir bandı düşük tutulur. Düşük devirlerde vites geçişi otomatik olarak sağlanır. Tork gücü alt düzeyde verilir ve aracın yakıt tüketimi düşer. Tork konvertörü tüm otomatik şanzımanlar da mevcuttur. Bu sayede gücün bölünümü otomatik olarak sağlanır. Dünya genelinde son zamanlarda manuel vitesden daha çok üretilmeye başlanmış ve daha yaygın bir hal almıştır.

Otomatik vites nasıl çalışır?

   Otomatik vitesin nasıl çalıştığı ile ilgili bilgileri “Otomatik vites arabalarda harflerin anlamları nelerdir?” adlı makaleden detaylı olarak öğrenebilirsiniz.

   Otomatik vitesin ana arterleri P harfi, R harfi ve D harfidir. P harfi park durumunu, R harfi geri vites durumunu, D harfi ise otomatik şekilde sürüş durumunu bildirir.

Otomatik vites araçlarda şanzıman yağı bakımı

   Otomatik vites araçlar, manuel vitesli araçlara nazaran daha seri ve performans tüketen cinsten çalıştığı için yağının daha sık değiştirilmesi gerekir. Otomatik vites yağ değişim süresi Km. bazında belirlenir. Her aracın her farklı modeline göre değişkenlik gösteriyor olsada, otomatik vites araçların yağ bakımı her 60 bin Km.’de bir yapılmalıdır.

Manuel vites yağı otomatik vitese olur mu?

   Kesinlikle hayır. Otomatik şanzımanların yağı, manuel şanzımanlara nazaran daha ince bir yağdır. Manuel vitese göre daha çok efor sarfetmesi gereken otomatik şanzımanların yağ inceliği daha fazladır. Manuel vites araçların yağı daha kalın ve otomatik vitesin yağına göre daha az akıcıdır. Manuel vites seçeneklerinin, yağ değişimi için belirli bir ömür biçilemez. Genel olarak 100 bin Km.’de bir değiştirilir. Fakat değiştirmekten ziyade manuel şanzımanların yağ eksiltmesi sonucu yağ eklenmesi genel geçer bir kuraldır. Manuel şanzımanların yağı eksildikçe eklenmelidir.

   Otomatik vites araçların yağı sık değiştirilmelidir. Normal manuel şanzımanlara oranla daha fazla efor sarfeden otomatik şanzımanlar daha çabuk yorulacak ve daha çabuk işlevini yitirecektir. Bu ve benzeri durumların yaşanmaması için otomatik şanzımanların yağları sık sık kontrol ettirilmeli ve en fazla 60 bin Km.’de bir değiştirilmelidir. Otomatik şanzımanlar da yağ eklentisi yapılmaz. Yağ komple değiştirilir. Manuel şanzımanlar için bu durum tam aksidir.